Waxay yiraahdaan waqtiga ayaa wax walba bogsiiya, laakiin maya. Maaha sidan. Waqtigu ma bogsiinayo dhammaan nabarrada, waa ka badan ... Waqtigu wuxuu sababi karaa nabaro niyadeed inay soo muuqdaan oo aan wakhtigaas bogsan. Carruurtu waxay muujiyaan waqtiga intiisa badan xoogga nabarrada shucuurta, maaddaama dhaawacyada carruurnimada ay kicin karaan dabeecadaha gardarrada ah iyo sidoo kale, dhibaatooyinka maskaxda ee mustaqbalka.
Waxaa jira xiriir toos ah oo udhaxeeya dhibta nafsiga ah ee hore iyo dabeecada gardarada ah ee dadka. Hadda, mahadsanid kooxda cilmi-baareyaasha ee ka socota Iskuulka Isboortiga Federaalka ee Federaalka ee Lausanne (EPFL) tani waxay kasbatay xitaa xoog badan maadaama ay awood u yeesheen inay muujiyaan isku xirnaantan. Dhibaatada nafsaaniga ah ee carruurta waxay ku abuurtaa isbeddel waara maskaxda, isbeddelada dhiirrigeliya dagaal-qaadka nolosha dambe.
Qof kastaa wuu ogyahay in maskaxdu leedahay baaxad weyn, cilmi-baarayaashani waxay u maleynayaan in taas awgeed, laga yaabee in qaar ka mid ah daaweyn gaar ah cawaaqib xumada ka dhalan karta isbeddelka maskaxdan dib looga noqon karo. Laakiin waxaa laga yaabaa, way fiicnaan lahayd haddii bulsho ahaan aan ogaanno muhiimadda carruurta ee beesheena oo aan daryeelo, si ayan ugu dulqaadan karin wax aan loo adkaysan karin.
Rabshadaha dadka
Waxa ugu horreeya ee maskaxda ku soo dhaca marka uu qofku rabshad ku sameeyo noloshiisa qaangaarka ah ayaa ah in la isweydiiyo sida carruurnimadiisu u ahayd inuu noqdo qof sidan u naxariis daran ... Fikirkaas ayaa loola jeedaa naxdinta nafsiyeed ee laga dareemi karo carruurnimada. Qaar ka mid ah dadkan ayaa sidoo kale laga yaabaa inay wax ka beddelaan maskaxda, wax ay u badan tahay inay la xiriirto xaqiiqda waayo aragnimadu waxay bedeshay dhaqankooda.
Koox cilmi baarayaal ah oo ka socda Iskuulka Federal Polytechnic School of Lausanne (EPFL), oo uu hogaaminayo Professor Carmen Sandi, ayaa awooday inay soo bandhigaan xiriirka ka dhexeeya naxdinta nafsaaniga ah, isbedelka maskaxda iyo sidaas darteed sidoo kale ... Xiriirka ay waxaas oo dhami la leeyihiin dabeecada gardarada ah dadka.
Jiirka ayaa ahaa kuwii ka caawiyay tijaabadan. Jiirka kahor-qaangaarka ah ee qaba jahwareer wuxuu yeelan doonaa dabeecad dagaal kadib markuu waxoogaa isbeddelo qaab dhismeed ah ku yeesho maskaxda (Isla waxa lagu arkay dadka rabshadaha wata). Dhaawacyada shucuureed iyo kuwa nafsiyadeed ee soo maray carruurnimadii waxay maskaxda kaga tagi doonaan raad joogto ah oo bayooloji ah. Carruurta dhibaataysan, silica ka sokow, waxay kaloo leeyihiin isbeddelo maskaxeed oo beddeli doona dhaqankooda mustaqbalka, wax aan dhici doonin haddii aysan ku dhicin dhibaatooyinkaas naxdinta leh ama ugu yaraan in loola dhaqmay si habboon si kor loogu qaado samaqabka shucuurtooda.
Waxaa jira malaayiin caruur ah kuwaas oo ah si toos ah ula kulma rabshad. Nooca ugu caansan ee gardarrada waxyeellada leh wuxuu ka dhacayaa guriga dhexdiisa iyadoo ah qaab rabshad jireed, mid maskaxeed ama mid guriyeed. Saamaynta ay noocyadan rabshaduhu ku yeesheen carruurta iyo dhallinyarada waa adag tahay, laakiin waxa iska cad ayaa ah inay u rogi doonto rabshad iyo xitaa dad khatar ah.
Cadaadiska daran wuxuu sidoo kale badalaa maskaxda caruurta
Cadaadiska daran ayaa sidoo kale dhaawici kara maskaxda ilmaha, sida ay sheegeen baarayaasha Isbitaalka Carruurta ee Lucile Packard iyo Iskuulka Caafimaadka. Baarayaasha waxay ogaadeen in caruurta qabta jahwareerka walaaca ka dib iyo heerarka sare ee hoormoonka walbahaarka walwalka ay u badan tahay inay la kulmaan hoos u dhac ku yimaada cabirka hippocampus, qaab dhismeedka maskaxda oo muhiim u ah ka shaqeynta xusuusta iyo shucuurta.
In kasta oo saameyn la mid ah lagu arkay daraasaadka xayawaanka, tani waa markii ugu horreysay ee natiijooyinka lagu celiyo carruurta. Baarayaasha ayaa diirada saaray caruurta xaaladaha adag ku jira si ay si fiican u fahmaan sida culeyska maskaxdu u saameeyo koritaanka maskaxda. Uma jeedaan culeyska shaqada guriga laga qabanayo ama guriga lagu murmayo, laakiin waxaa loola jeedaa diiqad ka dib, dhibaato maskaxeed. Carruurtu waxay dareemaan inay ku dhegan yihiin bartamaha gawaarida gawaarida xamuulka ah oo xawaare ku socota xaggooda.
Carruurta daraasadda ku jirtey waxay la il-daran yihiin PTSD oo ay sababtay jirdil jireed, shucuur o galmo, goobjoog u ahaa rabshado ama kala soocid iyo khasaaro waara. Noocan naxdinta koritaanka ah wuxuu inta badan saameeyaa awoodda cunugga uu ku gaari karo heerarka bulsho, shucuureed, iyo heerarka tacliimeed. Carruurtani waxay halis weyn ugu jiraan inay ku dhacaan murugo ama walaac markay weynaadaan.
Carruurta hidde ahaan u nugul (ama deegaanka ay ku nool yihiin dartiis) inay ka walwal badan yihiin asxaabtooda sidoo kale waxay u badan tahay inay horumariyaan PTSD si looga jawaabo naxdinta shucuurta, laga yaabee inay tahay jawaabahooda waayo-aragnimada kale ee nolosha ay si fudud ugu hareen sidoo kale xadka culeyska fekerka
Baarayaasha ayaa daraasad ku sameeyay 15 caruur ah oo da’doodu udhaxeyso 7 ilaa 13 kuwaas oo la ildaran cudurada murugada kadib. Mugga Hippocampal waxaa lagu cabiray bilowga iyo dhammaadka muddada daraasadda 12-18 bilood. Kadib markay saxeen jinsi ahaan iyo biseylka jir ahaaneed, waxay ogaadeen in caruurtu leeyihiin calaamado culeys daran oo aad u daran ayna leeyihiin heerar sariirta oo sarreysa oo ah cortisol (calaamadee kale oo walwal). Waxay u badan tahay inay ku yeeshaan hoos u dhigooda xaddiga hippocampal bilowga daraasadda marka loo eego dhammaadka daraasadda (marka la barbar dhigo kuwa ay sida yar u saameeyeen laakiin facooda isku midka ah ee isku buuqsan).
In kasta oo heerarka walwalka maalin kasta ay lagama maarmaan u yihiin kicinta horumarka maskaxda caadiga ah, heerarka xad-dhaafka ah waxay noqon karaan kuwo waxyeello leh isla markaana waxay cawaaqib xumo ku yeelan karaan dabeecadaha mustaqbalka dadka. Daaweynta guud ee loo yaqaan 'PTSD' waa in laga caawiyo bukaan socodka horumarinta sheeko ku saabsan khibradda naxdinta leh. Laakiin haddii culeyska dhacdada uu saameyn ku yeelanayo aagagga maskaxda ee mas'uulka ka ah sameynta macluumaadka iyo ku darista sheekada, taas daaweyntu ma noqon karto mid wax ku ool ah oo habab kale waa in la tixgeliyaa.
Sidaad aragtay, waxaa aad muhiim u ah inaad tixgeliso ladnaanta carruurta si loo damaanad qaado farxaddooda iyo xasilloonida shucuureed mustaqbalka.