Naafanimada garaadka waxaa lagu gartaa sirdoon ama Awood maskaxeed oo ka hooseeya celceliska iyo xirfad la'aanta looga baahan yahay nolol maalmeedka. Dadka garaadka naafada ah waxay baran karaan xirfado cusub, laakiin si tartiib ah ayay u bartaan. Waxaa jira heerar kala duwan oo naafo maskaxeed, laga bilaabo mid fudud ilaa mid qotodheer.
Markii hore ereyga "dib u dhac maskaxeed" ayaa la isticmaali jiray, laakiin maalmahan waxay ku dhacday inaan la isticmaalin sababtoo ah waa meel ka dhac waxayna leedahay cod iyo tilmaamo taban. Haddaba, waxa saxda ah waa in la isticmaalo ereyga "naafanimada caqliga".
Waa maxay naafanimada garaadka?
Qofka qaba naafo garaadka ayaa qaba xaddidaadda labada qaybood. Goobahan ayaa kala ah.
- shaqaynta garaadka. Sidoo kale loo yaqaan IQ. Waxa ay tilmaamaysaa kartida qofku u leeyahay in uu wax barto, garto, go'aan gaadho, oo uu xalliyo mashaakilaadka.
- dabeecadaha la qabsiga. Kuwani waa xirfado lagama maarmaan u ah nolol maalmeedka, sida inaad awood u yeelatid inaad si wax ku ool ah u wada xiriirto, ula falgasho dadka kale iyo inaad isdaryeelto.
Qiyaasta sirdoonka (IQ) waxa lagu cabbiraa imtixaan IQ ah. Celcelis ahaan IQ waa 100, iyadoo dadka intooda badan ay dhaliyaan inta u dhaxaysa 85 iyo 115. Qofka waxaa loo arkaa inuu leeyahay naafo garaadka haddii uu leeyahay IQ ka yar 70 ilaa 75.
Si loo cabbiro dabeecadaha la qabsiga ilmaha, Khabiir takhasus leh ayaa eegi doona kartida ubadka oo uu barbar dhigi doonaa carruurta kale ee ay isku da'da yihiin. Waxyaalaha la arki karo waxaa ka mid ah, tusaale ahaan, kartida uu u leeyahay in uu naftiisa quudiyo ama u labisto, awoodda uu u leeyahay in uu la xiriiro oo uu fahmo dadka kale, sida uu ula dhaqmo qoyska, asxaabta iyo carruurta kale ee da'diisa ah.
Calaamadaha naafonimada garaadka ee carruurta
Waxaa jira calaamado badan oo kala duwan oo ah naafo garaadka ee carruurta. Calaamaduhu waxay soo bixi karaan xilliga dhallaanka ama lama ogaan karo ilaa ilmuhu ka gaaro da'da dugsiga. Inta badan waxay ku xiran tahay darnaanta naafanimada. Qaar ka mid ah calaamadaha ugu caansan ee xaaladdan waa sida soo socota:
- Dib u dhac ku yimaadda dhacdooyinka guud ee dhaqdhaqaaqa, sida galgalka, fadhiga, gurguurashada, ama socodka.
- dib u dhigista muuqaalka hadalka, ama ay dhib ku tahay hadalka.
- Dib u dhigista kontoroolka kaadiheysta iyo/ama sfincter-ka, labbiska, ama is-quudinta.
- Xasuusnaanshaha waxyaabaha oo ku adag.
- Awood la'aanta in lagu xiro ficillada cawaaqibka.
- Dhibaatooyinka hab-dhaqanka sida xanaaqa qarxa.
- Dhibaato xalinta dhibaatada ama fikirka macquulka ah.
Carruurta leh naafo garaadka daran ama qoto dheer, waxaa kaloo jiri kara dhibaatooyin kale oo caafimaad. Dhibaatooyinkani waxay noqon karaan:
- qalal
- xanuunka niyadda (walwal, autism, iwm.)
- xirfadaha dhaqdhaqaaqa oo daciifa
- dhibaatooyinka aragga ama maqalka
Maxaa sababa naafo garaadka?
Mar kasta oo ay wax farageliyaan korriinka maskaxda ee caadiga ah, naafo maskaxeed ayaa dhici karta. Si kastaba ha ahaatee, sababta gaarka ah ee xaaladdan ayaa la ogaan karaa oo keliya saddex meelood meel mar. The sababaha ugu badan Waa kuwan soo socda:
- xaaladaha hidde, sida Cilladda Down syndrome iyo cilladda X jilicsan
- dhibaatooyinka xilliga uurka. Isticmaalka khamriga ama daroogada, nafaqo-xumada, caabuqyada qaarkood, ama preeclampsia waxay faragelin karaan korriinka maskaxda uurjiifka.
- Dhibaatooyinka xilliga dhalmada. Waxay keeni kartaa haddii ilmaha laga waayo ogsijiinta xilliga dhalmada ama uu dhasho isagoo degdeg ah.
- Xanuun. Caabuqyada sida qoorgooyaha, xiiq-dheerta, ama jadeecada waxay u keeni karaan dhibaatadan carruurta.
- Dhaawacyo culus oo madaxa ah, qarqashada u dhow, nafaqo-xumo aad u daran, caabuq maskaxda ku dhaca, soo-gaadhista walxaha sunta ah sida rasaasta, iyo dayacaad daran ama xadgudub ayaa sidoo kale keeni karta.
- Maaha midna kuwa sare. Saddex meelood laba meel dhammaan carruurta qaba naafo garaadka, sababta lama garanayo.
Ma laga hortagi karaa curyaannimada garaadka?
Sababaha qaarkood ee naafonimada garaadka ayaa la arki karaa. Kuwa ugu badan ee kuwan ka mid ah waa cilladda alkolada uurjiifka. Dumarka uurka leh waa inaysan cabbin khamriga. Helitaanka daryeelka saxda ah ee dhalmada ka hor, qaadashada fiitamiinada dhalmada ka hor, iyo ka-tallaalidda cudurrada faafa qaarkood waxay sidoo kale hoos u dhigi karaan khatarta ah in ilmuhu ku dhasho naafo maskaxeed. Qoysaska leh taariikhda cilladaha hidde-sideyaasha, ka-hortagga baaritaanka hidda-socodka ayaa lagula talin karaa.
Tijaabooyin gaar ah, sida ultrasound iyo amniocentesis, ayaa sidoo kale laga yaabaa in la sameeyo xilliga uurka si loo eego dhibaatooyinka la xiriira naafonimada garaadka. Inkastoo Baaritaannadaan waxay aqoonsan karaan dhibaatooyinka dhalmada ka hor, ma sixi karaan.